Hiperprolaktynemia: Przyczyny, objawy i leczenie nadmiaru prolaktyny

Czym jest prolaktyna i co ją reguluje?

Prolaktyna (PRL) to hormon produkowany przez przysadkę mózgową. Jej głównym i najbardziej znanym zadaniem jest stymulacja gruczołów mlekowych do produkcji mleka po porodzie (laktacja). Wpływa również na funkcje rozrodcze i zachowania rodzicielskie. Jej wydzielanie jest unikalne, ponieważ znajduje się pod stałym, hamującym wpływem innego neuroprzekaźnika – dopaminy. Oznacza to, że dopamina działa jak hamulec, utrzymując niski poziom prolaktyny. Wszystko, co osłabi działanie dopaminy, spowoduje "zwolnienie hamulca" i wzrost stężenia prolaktyny.

Główne objawy nadmiaru prolaktyny

Nadmiar prolaktyny hamuje wydzielanie hormonów odpowiedzialnych za prawidłowy cykl miesiączkowy i funkcje jąder, co prowadzi do różnych objawów u obu płci.

Objawy u kobiet:

• Zaburzenia miesiączkowania: Nieregularne, rzadkie miesiączki (oligomenorrhea) lub ich całkowity zanik (amenorrhea). Zobacz więcej o bolesnych i nieregularnych miesiączkach.
• Mlekotok (galactorrhea): Wyciek mleka z piersi niezwiązany z ciążą ani karmieniem.
• Niepłodność: Wynikająca z braku owulacji.
• Spadek libido.
• Trądzik i nadmierne owłosienie (hirsutyzm).

Objawy u mężczyzn:

• Spadek libido i zaburzenia erekcji.
• Niepłodność: Z powodu obniżonej produkcji i jakości nasienia.
• Ginekomastia: Powiększenie gruczołów piersiowych.
• Zmniejszenie masy mięśniowej i owłosienia typu męskiego.

Jeśli hiperprolaktynemia jest spowodowana dużym guzem przysadki, mogą pojawić się dodatkowo objawy neurologiczne, takie jak bóle głowy czy zaburzenia widzenia.

Skąd ten nadmiar? Najczęstsze przyczyny hiperprolaktynemii

Wzrost poziomu prolaktyny może mieć wiele przyczyn, od fizjologicznych po poważne choroby.

• Przyczyny fizjologiczne: Ciąża, karmienie piersią, stres, sen, wysiłek fizyczny, stymulacja brodawek sutkowych.
• Guz przysadki (prolaktynoma): To najczęstsza patologiczna przyczyna. Jest to łagodny guz (gruczolak) przysadki mózgowej, który autonomicznie produkuje nadmiar prolaktyny.
• Leki: Bardzo częsta przyczyna. Poziom prolaktyny podnoszą m.in. leki przeciwpsychotyczne, niektóre leki przeciwdepresyjne (zwłaszcza trójpierścieniowe), leki na nadciśnienie (werapamil) i leki przeciwwymiotne (metoklopramid).
• Niedoczynność tarczycy: Np. w przebiegu choroby Hashimoto. Niski poziom hormonów tarczycy prowadzi do wzrostu TRH, który stymuluje wydzielanie nie tylko TSH, ale i prolaktyny.
• Inne: Przewlekła choroba nerek, marskość wątroby, zespół policystycznych jajników (PCOS).

🚨 KIEDY DO ENDOKRYNOLOGA? Diagnostyka krok po kroku

Diagnostyką hiperprolaktynemii zajmuje się endokrynolog. Podstawą jest oznaczenie stężenia prolaktyny we krwi. Badanie należy wykonać rano, na czczo, po przespanej nocy i w warunkach bezstresowych. Czasem wykonuje się test z metoklopramidem, aby ocenić rezerwę wydzielniczą.

Jeśli poziom prolaktyny jest znacznie podwyższony, kolejnym krokiem jest wykluczenie przyczyn farmakologicznych i chorób towarzyszących (zwłaszcza niedoczynności tarczycy). W przypadku podejrzenia guza przysadki, złotym standardem jest rezonans magnetyczny (MRI) okolicy podwzgórzowo-przysadkowej.

Leczenie – jak obniżyć poziom prolaktyny?

Metoda leczenia zależy od przyczyny. Jeśli powodem są leki, rozważa się ich zmianę. Jeśli jest to niedoczynność tarczycy, leczy się chorobę podstawową.

Leczenie agonistami dopaminy

W przypadku najczęstszej przyczyny, czyli guza prolaktynowego, leczeniem pierwszego wyboru jest terapia farmakologiczna z użyciem agonistów dopaminy (np. bromokryptyna, kabergolina, chinagolid). Leki te naśladują działanie dopaminy w mózgu, "włączając hamulec" dla wydzielania prolaktyny. Są niezwykle skuteczne – nie tylko normalizują poziom hormonu (co przywraca prawidłowe miesiączkowanie i płodność), ale także prowadzą do zmniejszenia lub nawet zaniku guza u większości pacjentów. Leczenie jest zazwyczaj długotrwałe.

Leczenie operacyjne guza przysadki rozważa się rzadko, głównie w przypadku oporności na leki lub nietolerancji terapii.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania