Borelioza: objawy, diagnostyka i leczenie po ukąszeniu kleszcza

Czym jest borelioza i jak dochodzi do zakażenia?

Borelioza, znana również jako choroba z Lyme, to choroba bakteryjna wywoływana przez krętki z rodzaju Borrelia. W Europie za zakażenia odpowiadają głównie gatunki Borrelia burgdorferi sensu lato. Rezerwuarem bakterii są dzikie zwierzęta, a wektorem, czyli organizmem przenoszącym patogen na człowieka, są kleszcze z rodzaju Ixodes.

Do zakażenia dochodzi poprzez ślinę lub wymiociny pajęczaka podczas jego żerowania na skórze. Ryzyko transmisji bakterii znacząco wzrasta po 24-48 godzinach od momentu wkłucia się kleszcza w skórę. Dlatego tak istotne jest jak najszybsze i prawidłowe usunięcie go po zauważeniu.

Objawy boreliozy: od rumienia po problemy neurologiczne

Borelioza jest chorobą wieloetapową, a jej objawy mogą pojawić się w różnym czasie od zakażenia i dotyczyć wielu narządów.

Faza wczesna zlokalizowana: Rumień wędrujący i objawy grypopodobne

To pierwszy etap choroby, rozwijający się od 3 do 30 dni po ukąszeniu. Najbardziej charakterystycznym symptomem jest rumień wędrujący (erythema migrans):

• Pojawia się w miejscu ukąszenia.
• Ma postać czerwonej lub sinawej plamy, która stopniowo się powiększa, tworząc obrączkowaty kształt z centralnym przejaśnieniem.
• Zazwyczaj nie boli i nie swędzi.
• Jego średnica przekracza 5 cm.

Rumieniowi mogą towarzyszyć objawy ogólne, przypominające grypę, takie jak gorączka, bóle mięśni i stawów oraz ogólne osłabienie, które może być mylone z symptomami przewlekłego zmęczenia.

Faza wczesna rozsiana: Atak na stawy, serce i układ nerwowy

Jeśli choroba nie zostanie wykryta i leczona, po kilku tygodniach lub miesiącach bakterie mogą rozprzestrzenić się po organizmie, atakując różne narządy. Objawy na tym etapie to m.in.:

• Zapalenie stawów: Najczęściej dotyczy dużych stawów (kolanowy, łokciowy, skokowy), powodując ból, obrzęk i ograniczenie ruchomości.
• Zajęcie układu nerwowego (neuroborelioza): Może objawiać się zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, porażeniem nerwów czaszkowych (np. porażenie nerwu twarzowego – opadanie kącika ust) oraz silnymi bólami korzeniowymi. Częstym objawem jest także uporczywy ból głowy.
• Zajęcie serca (Lyme carditis): Rzadsze, ale groźne powikłanie, mogące prowadzić do zaburzeń rytmu i przewodzenia serca.

Faza późna: Przewlekłe zapalenie stawów i powikłania neurologiczne

Ten etap rozwija się po wielu miesiącach, a nawet latach od zakażenia. Dominują w nim:

• Przewlekłe zapalenie stawów: Utrwalone zmiany w stawach, prowadzące do ich niszczenia.
• Przewlekła neuroborelioza: Zaburzenia koncentracji, problemy z pamięcią, zmiany nastroju, a także polineuropatie (uszkodzenie nerwów obwodowych).
• Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry: Rzadkie powikłanie skórne, objawiające się sinoczerwonymi zmianami na kończynach.

🚨 KIEDY DO LEKARZA? Sygnały alarmowe, których nie wolno ignorować

Chociaż nie każde ukąszenie kleszcza prowadzi do choroby, pewne objawy wymagają pilnej konsultacji z lekarzem. Zgłoś się do specjalisty, jeśli:

• Po ukąszeniu kleszcza na skórze pojawił się rumień o średnicy powyżej 5 cm.
• W ciągu kilku tygodni od ukąszenia wystąpiły objawy grypopodobne, ból głowy, bóle stawów.
• Pojawiły się objawy neurologiczne, takie jak porażenie nerwu twarzowego, silne bóle głowy, sztywność karku.
• Wystąpiły problemy kardiologiczne, np. kołatanie serca, zawroty głowy, duszności.

Profilaktyka – jak skutecznie chronić się przed kleszczami?

Najlepszą metodą walki z boreliozą jest zapobieganie ukąszeniom przez kleszcze. Kluczowe jest dbanie o wzmocnienie odporności, ale przede wszystkim stosowanie się do poniższych zasad.

Ochrona w terenie: Krok po kroku

• Odpowiedni ubiór: Noś jasne ubrania z długimi rękawami i nogawkami podczas wizyt w lasach i na łąkach.
• Repelenty: Stosuj środki odstraszające zawierające DEET, ikarydynę lub IR3535 na odkrytą skórę i ubranie.
• Ostrożność: Unikaj siadania bezpośrednio na trawie i przechodzenia przez wysokie zarośla.

Postępowanie po powrocie: Krok po kroku

• Dokładna inspekcja: Obejrzyj całe ciało, zwracając szczególną uwagę na miejsca zgięć (pachy, pachwiny, zgięcia kolan), skórę głowy, szyję i uszy.
• Prysznic: Weź prysznic, aby spłukać ewentualne nimfy kleszczy, które są bardzo małe i trudne do zauważenia.
• Prawidłowe usunięcie kleszcza: Użyj pęsety o cienkich końcach, chwyć kleszcza jak najbliżej skóry i wyciągnij go zdecydowanym ruchem prostopadle do skóry. Zdezynfekuj miejsce i obserwuj je przez 30 dni.

Jak lekarz diagnozuje i leczy boreliozę?

Rozpoznanie boreliozy opiera się na wywiadzie z pacjentem (informacja o ukąszeniu), ocenie objawów klinicznych oraz wynikach badań laboratoryjnych.

Proces diagnostyczny

• Diagnostyka kliniczna: Stwierdzenie rumienia wędrującego jest wystarczające do postawienia diagnozy i rozpoczęcia leczenia bez konieczności badań.
• Badania serologiczne: W przypadku podejrzenia fazy rozsianej lub późnej wykonuje się dwuetapowe testy z krwi: najpierw test ELISA, a w razie wyniku dodatniego lub wątpliwego – test potwierdzenia Western Blot.

Leczenie antybiotykami

Podstawą leczenia boreliozy jest antybiotykoterapia trwająca od 14 do 28 dni. Lekiem pierwszego wyboru u dorosłych jest doksycyklina, a u dzieci i kobiet w ciąży – amoksycylina. Skuteczność leczenia, zwłaszcza we wczesnej fazie choroby, jest bardzo wysoka.

Groźne powikłania nieleczonej boreliozy

Zaniedbanie leczenia boreliozy może prowadzić do trwałych i poważnych uszkodzeń w organizmie. Do najczęstszych powikłań należą:

• Neuroborelioza: Może skutkować trwałym uszkodzeniem nerwów, problemami z pamięcią, a nawet zaburzeniami psychicznymi.
• Przewlekłe zapalenie stawów: Prowadzi do erozji chrząstki stawowej i nieodwracalnego uszkodzenia stawów.
• Bloki serca: W przebiegu zapalenia mięśnia sercowego mogą wystąpić groźne dla życia zaburzenia przewodzenia, wymagające czasowej lub stałej stymulacji serca.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania