Biegunka: przyczyny, odwodnienie i kiedy do lekarza

Czym jest biegunka i jak ją rozpoznać?

Biegunkę (rozwolnienie) definiuje się jako oddawanie stolca o zbyt luźnej konsystencji (płynnej lub półpłynnej) ze zwiększoną częstotliwością – co najmniej 3 razy na dobę. Kluczowa jest zmiana w stosunku do normalnego rytmu wypróżnień danej osoby.

Ze względu na czas trwania, biegunkę dzielimy na:

• Biegunka ostra: Trwa najczęściej kilka dni, maksymalnie do 14 dni. Zazwyczaj jest spowodowana infekcją wirusową lub bakteryjną.
• Biegunka przewlekła: Utrzymuje się ponad 4 tygodnie. Jej przyczyny są bardziej złożone i mogą obejmować choroby zapalne jelit (jak zespół jelita drażliwego), nietolerancje pokarmowe czy skutki uboczne leków.

Co najczęściej powoduje biegunkę?

Przyczyny biegunki są różnorodne, jednak w przypadku ostrej postaci dominują czynniki infekcyjne.

Przyczyny infekcyjne – "grypa jelitowa" i zatrucia

• Wirusy: To najczęstsza przyczyna, zwłaszcza u dzieci. Za większość przypadków odpowiadają rotawirusy i norowirusy, wywołując tzw. grypę żołądkową lub jelitową.
• Bakterie: Zakażenia bakteriami takimi jak Salmonella, Campylobacter czy E. coli, najczęściej w wyniku spożycia zanieczyszczonej żywności lub wody (zatrucie pokarmowe).
• Pasożyty: Rzadsza przyczyna w krajach rozwiniętych, np. zakażenie pierwotniakiem Giardia lamblia.

Przyczyny nieinfekcyjne i styl życia

• Leki: Wiele leków może powodować biegunkę jako skutek uboczny, zwłaszcza antybiotyki, leki na nadciśnienie czy niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).
• Nietolerancje pokarmowe: Problemy z trawieniem określonych składników, np. nietolerancja laktozy.
• Stres: Silne emocje mogą przyspieszać perystaltykę jelit. Warto zadbać o higienę snu, co jest kluczowe w radzeniu sobie ze stresem. Więcej na ten temat przeczytasz w artykule o sposobach na zdrowy sen.

Odwodnienie – największe zagrożenie przy biegunce

Podczas biegunki organizm gwałtownie traci wodę i elektrolity (sód, potas), co może prowadzić do groźnego dla zdrowia i życia odwodnienia. Szczególnie narażone są małe dzieci i osoby starsze.

Objawy odwodnienia, na które trzeba zwrócić uwagę:

• Wzmożone pragnienie i suchość w ustach.
• Zmniejszona ilość oddawanego moczu i jego ciemny kolor.
• Osłabienie, zawroty głowy, senność lub rozdrażnienie.
• Zapadnięte oczy, utrata elastyczności skóry (skóra ujęta w fałd powraca na miejsce powoli).
• Przyspieszone bicie serca.

🚨 KIEDY DO LEKARZA? Sygnały alarmowe, których nie wolno ignorować

Większość przypadków ostrej biegunki można leczyć w domu. Jednak niektóre objawy wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej.

• Objawy ciężkiego odwodnienia (zwłaszcza senność, problemy z przytomnością, brak moczu).
• Biegunka u niemowląt i małych dzieci, które odmawiają przyjmowania płynów.
• Bardzo wysoka gorączka (powyżej 38,5°C).
• Obecność krwi lub ropy w stolcu.
• Bardzo silny, nieustępujący ból brzucha.
• Biegunka trwająca dłużej niż 2-3 dni u dzieci lub 5-7 dni u dorosłych bez poprawy.

Domowe sposoby i dieta – jak skutecznie zatrzymać biegunkę?

Podstawą leczenia jest zapobieganie odwodnieniu i odpoczynek dla układu pokarmowego.

Krok 1: Intensywne nawadnianie

• Płyny nawadniające (elektrolity): To najlepszy wybór. Gotowe preparaty z apteki (tzw. DPN – doustne płyny nawadniające) mają idealny skład glukozy i soli, by najefektywniej nawodnić organizm.
• Inne płyny: Jeśli nie masz dostępu do elektrolitów, pij niegazowaną wodę, słabą, gorzką herbatę lub lekkie, klarowne zupy (np. rosół).
• Jak pić? Małymi porcjami, ale bardzo często – nawet kilka łyżeczek co kilka minut, zwłaszcza jeśli towarzyszą Ci wymioty.

Krok 2: Lekkostrawna dieta

• Co jeść? W pierwszej fazie postaw na produkty zapierające i łatwostrawne, tzw. dieta BRAT: Banany, Ryż (biały), Apple (jabłko pieczone lub w formie musu), Tosty (z białego pieczywa). Dobre będą też sucharki, gotowana marchewka, kleik ryżowy i gotowany kurczak.
• Czego unikać? Tłustych, smażonych i pikantnych potraw, surowych warzyw i owoców (poza bananem i jabłkiem), nabiału, słodyczy i napojów gazowanych.
• Powrót do normalnej diety powinien być stopniowy, po ustąpieniu objawów. Warto pamiętać, że prawidłowe odżywianie to klucz do ogólnego zdrowia, podobnie jak dbanie o prawidłowe ciśnienie krwi.

Powikłania i profilaktyka – jak uniknąć biegunki w przyszłości?

Nieleczona, ciężka biegunka może prowadzić do poważnych zaburzeń elektrolitowych, niewydolności nerek, a w skrajnych przypadkach nawet do wstrząsu. Kluczowa jest więc profilaktyka.

Jak zapobiegać biegunce infekcyjnej?

• Myj ręce: To najważniejsza zasada. Myj ręce wodą z mydłem, zwłaszcza po skorzystaniu z toalety i przed przygotowaniem jedzenia.
• Dbaj o higienę żywności: Dokładnie myj warzywa i owoce, unikaj surowego mięsa i jaj, pij wodę z pewnego źródła.
• Szczepienia ochronne: Szczepienie przeciwko rotawirusom jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania ciężkim biegunkom u niemowląt.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania